Dierentuin is in rouw na overlijden Bokito, maar hoe is het met de apen? (2024)

Blijdorp is in rouw. Medewerkers en bezoekers van de Rotterdamse dierentuin treuren om het verlies van Bokito. Maar hoe zit het met de gorillagroep zelf? Rouwen de dieren ook om hun groepsleider? Zijn ze net zo verdrietig als mensen? En hoe nemen apen afscheid van overleden soortgenoten?

"Bokito was een iconisch dier en lang aan ons verbonden. We waren zeer aan hem gehecht, dus het verlies is groot." Directeur Erik Zevenbergen is pas een paar jaar aan Blijdorp verbonden, maar ook hij is geraakt door het overlijden van de gorilla. "Ik voelde het in mijn buik en had natte ogen bij het afscheid."

En hij was niet alleen. Een duidelijk aangeslagen dierenverzorger Sandra van Bruggen maakte woensdag in een filmpje het overlijden van Bokito bekend. Met een brok in haar keel beschrijft ze hoe de 27-jarige gorilla ziek werd, onder narcose is gebracht en daar niet meer uitkwam. Ze vertelt dat de Gorillahal tijdelijk gesloten is voor publiek om de apengroep op eigen wijze afscheid te laten nemen.

Dat afscheid van de zilverruggorilla vond nog diezelfde avond plaats, in zijn eigen verblijf waar hij ook is overleden. Net zoals bij Annet, het oudste gorillavrouwtje van Nederland, in 2021. “Ze zullen vast van slag zijn”, vermoedt Diederik Visser, voorzitter van de Gorilla Stichting, “Bokito was de leider van de groep en die is er nu niet meer. Dat zorgt voor onrust, verwarring en vermoedelijk verdriet. Maar dat is interpretatie. We kunnen het de apen niet zelf vragen.”

Volgens wetenschappers moet aan twee voorwaarden worden voldaan voordat over rouw bij dieren gesproken kan worden. Ten eerste moeten de beesten vooraf een sociale band met elkaar hebben gehad. Ten tweede moet het gedrag van het levende dier na het overlijden van de ander veranderen. De gorilladeskundige kent voorbeelden waarbij mensapen inderdaad op een emotionele manier reageren op het overlijden van een soortgenoot.

Visser: “Er was ooit een jonge chimpansee die zich had vastgeklampt aan zijn overleden moeder. Het beestje weigerde nog te eten en drinken en is toen overleden. Bekend is ook het relaas van een groep berggorilla’s. Zij lieten een zieke soortgenoot achter op hun tocht door de bergen, maar kwamen toch terug om afscheid te nemen.”

Verder bestaat nog een filmpje uit een chimpanseereservaat waarbij de dieren duidelijk onder de indruk zijn van een overleden groepsgenoot. Ze zijn ongewoon stil en staan op een kluitje bij het lichaam. Een van de vrouwtjes port het beest, maar die reageert niet meer. Of de dieren daardoor beseffen dat de chimpansee dood is, is niet duidelijk.

Het blijft bij anekdotes en een enkele waarneming, maar voor Visser is het genoeg om vast te stellen dat apen kunnen rouwen. Ook bioloog Thomas Bionda van de Apenheul is daarvan overtuigd. De dierentuin verloor vorig jaar een vrouwtje en die had nog een jong van 1,5 jaar oud. Dat had duidelijk impact, vertelt hij aan Radio1.

Net als bij mensen reageren apen ook verschillend op de dood. "De reacties zijn afhankelijk van de relatie met het overleden dier. Soms zie je niet direct dat ze er last van hebben. Anderen zullen het beest aanraken of eraan ruiken."

Er zijn volgens de gorilladeskundige ook verschillen in gedrag tussen de primaten zelf. “Orang-oetans zullen niet snel rouwen. Zij leven solitair en zijn graag op zichzelf. Gorilla’s en chimpansees daarentegen leven in groepen, daar zal dus eerder sprake zijn van verdriet. Zeker als één van hen plotseling komt te overlijden, zoals bij Bokito. Hij was ook nog eens de leider van de groep. Dat heeft zeker invloed.”

Dierentuinen kiezen er de laatste jaren bewust voor om de dieren in alle rust afscheid van elkaar te laten nemen. "Vaak overlijdt een dier niet in de groep, maar op de tafel bij de dierenarts. Dan is het extra belangrijk om hen te laten beseffen dat het dier is overleden", zegt de bioloog van de Apenheul.

Bokito overleed in zijn eigen verblijf en daar kwam ook zijn familie naartoe. Het afscheid duurde misschien drie kwartier, vertelt directeur Zevenbergen. Ook het personeel heeft van hem afscheid genomen. "Medewerkers waren duidelijk aangeslagen. Sommigen hebben jaren met hem gewerkt, dan ontstaat een band."

Bokito blijkt te zijn overleden aan hartfalen. Het hart van de zilverruggorilla wordt nu verder onderzocht bij een universiteit in Engeland. Onderdelen van het lichaam worden ter beschikking gesteld aan de wetenschap en mogelijk gebruikt voor educatieve doelstellingen.

De coördinator van het Europese populatiemanagementprogramma bekijkt hoe het verder moet met de gorillagroep in Blijdorp. Gorilladeskundige Diederik Visser gaat ervan uit dat één van de vrouwtjes tijdelijk het leiderschap op zich neemt. "Maar ze gaan snel weer op zoek naar een nieuwe zilverrug, want mannen zijn de baas bij de gorilla's."

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl